DEHB ve Otizm İlişkisi oldukça kapsamlıdır. İkisi de nörogelişimsel bozukluklar olarak sınıflandırılır. Ancak farklı tanı kriterleri vardır. Dikkat Eksikliği ve Hiperaktivite Bozukluğu (DEHB) ve Otizm (Otizm Spektrum Bozukluğu – OSB), arasındaki ilişki, benzerlikler, farklılıklar, tanı ve tedavi süreçleri şu şekildedir:
DEHB ve Otizm İlişkisi
- Birlikte Görülme Sıklığı: DEHB ve Otizm sıklıkla birlikte tanı alır. Araştırmalar, Otizmli bireylerin yaklaşık %30-50’sinde DEHB belirtileri olduğunu göstermektedir. Benzer şekilde, DEHB tanısı alan bazı çocuklarda Otizm özellikleri de vardır.
- Ortak Nörobiyolojik Temeller: Her iki bozukluk da benzer nörobiyolojik mekanizmalara sahiptir. Örneğin, dopamin ve serotonin sistemlerindeki farklılıklar.
- Davranışsal Örtüşmeler: Her iki bozukluk da dikkat sorunları, hiperaktivite, dürtüsellik ve sosyal zorluklarla ilişkilidir.
Benzerlikler
- Dikkat Sorunları: Hem DEHB hem de Otizmde dikkat süresi kısadır. Ayrıca genellikle odaklanma zorlukları vardır.
- Hiperaktivite ve Dürtüsellik: DEHB’de daha belirgin olmakla birlikte, Otizmli bireylerde de hiperaktivite ve dürtüsellik vardır.
- Sosyal Zorluklar: Her iki bozuklukta da sosyal ilişkilerde zorluk vardır. Ancak bu zorlukların altında yatan nedenler farklıdır.
- Duygusal Düzenleme Sorunları: Hem DEHB hem de Otizmde duyguları düzenleme ve ifade etme zorlukları vardır.
DEHB ve Otizm İlişkisi: Farklılıklar
- Temel Özellikler:
- DEHB: Dikkat eksikliği, hiperaktivite ve dürtüsellik ön plandadır. DEHB’li bireyler genellikle sosyal ipuçlarını anlar. Ancak dikkat sorunları nedeniyle ilişkilerde zorlanma yaşarlar.
- Otizm: Sosyal iletişim ve etkileşimde zorluklar, tekrarlayan davranışlar ve sınırlı ilgi alanları ön plandadır. Otizmli bireyler sosyal ipuçlarını anlamakta ve yorumlamakta zorlanırlar.
- Dil ve İletişim:
- DEHB: Dil ve iletişim becerileri genellikle normaldir, Ama dikkat sorunları nedeniyle konuşmaları takip etmekte zorluk yaşar.
- Otizm: Dil gelişiminde gecikmeler veya iletişimde farklılıklar (örneğin, tekrarlayan dil kullanımı) görülebilir.
- Tekrarlayan Davranışlar:
- DEHB: Tekrarlayan davranışlar genellikle olmaz.
- Otizm: Tekrarlayan davranışlar (örneğin, el çırpma, sallanma) ve sınırlı ilgi alanları yaygındır.
- Duyusal Hassasiyet:
- DEHB: Duyusal hassasiyetler daha az yaygındır.
- Otizm: Duyusal uyaranlara (ses, dokunma, ışık) aşırı hassasiyet veya duyarsızlık sıktır.
Tanı Süreçleri
- DEHB Tanısı:
- Klinik Görüşme: Çocuk, ebeveyn ve öğretmenlerle yapılan görüşmeler.
- Davranış Değerlendirmeleri: Standartlaştırılmış ölçekler ve anketler (örneğin, Conners Ölçeği).
- Gözlem: Dikkat, hiperaktivite ve dürtüsellik belirtilerinin gözlemlenmesi.
- Otizm Tanısı:
- Gelişimsel Değerlendirme: Çocuğun sosyal, iletişimsel ve davranışsal gelişiminin incelenmesi.
- Standart Testler: ADOS (Otizm Tanı Gözlem Ölçeği) ve ADI-R (Otizm Tanı Görüşmesi) gibi araçlar.
- Çoklu Disiplin Yaklaşımı: Psikolog, psikiyatrist, dil ve konuşma terapistinin birlikte çalışması.
Tedavi Yaklaşımları
- DEHB Tedavisi:
- İlaç Tedavisi: Stimulanlar (örneğin, metilfenidat) ve non-stimulanlar (örneğin, atomoksetin).
- Davranışçı Terapi: Dikkat ve davranış sorunlarını yönetmeye yönelik stratejiler.
- Ebeveyn Eğitimi: Ebeveynlere çocuğun davranışlarını yönetme becerileri kazandırma.
- Okul Destekleri: Özellikle, bireyselleştirilmiş eğitim planları ve sınıf içi düzenlemeler.
- Otizm Tedavisi:
- Erken Müdahale Programları: Özellikle dil ve sosyal becerileri geliştirmeye yönelik programlar.
- Uygulamalı Davranış Analizi (ABA): Davranışsal müdahalelerle beceri kazandırma.
- Dil ve Konuşma Terapisi: İletişim becerilerini geliştirmeye yönelik çalışmalar.
- Duyu Bütünleme Terapisi: Duyusal hassasiyetleri azaltmaya yönelik yaklaşımlar.
- Sosyal Beceri Eğitimi: Sosyal etkileşim ve iletişim becerilerini geliştirme.
- İlaç Tedavisi: Eşlik eden durumlar örneğin, anksiyete, hiperaktivite için ilaç tedavisi mümkündür.
Özet
- Benzerlikler: Dikkat sorunları, hiperaktivite, sosyal zorluklar ve duygusal düzenleme sorunları her iki bozuklukta da vardır.
- Farklılıklar: Otizmde sosyal iletişim zorlukları ve tekrarlayan davranışlar ön plandayken, diğer yandan DEHB’de dikkat eksikliği ve dürtüsellik daha belirgindir.
- Tanı ve Tedavi: Her iki bozuklukta da erken tanı ve bireyselleştirilmiş tedavi planları büyük önem taşır. DEHB’de ilaç tedavisi daha yaygınken, Otizmde davranışsal ve eğitsel müdahaleler ön plandadır.
Her iki bozukluk da karmaşık ve bireysel farklılıklar gösterdiğinden, tanı ve tedavi süreçleri uzmanlar tarafından kişiye özel olarak planlanmalıdır.
