Erişkinlerde DEHB Tanısı kendine özgü zorluklar taşır. O nedenle kesin tanıyı ancak bir psikiyatri uzmanı koyar. Çoğu zaman, DEHB belirtileri çocuklukta başlasa bile tanı atlanır. Sonuç olarak erişkinlikte bu belirtilerin şekil değiştirmesi, bazılarının şiddetinin artması ve başka psikiyatrik bozukluklarla karışması mümkündür. Bu sebeple bazen yetişkinlerde tanı koymak daha zordur. İşte değerlendirme ve tanı sürecinde izlenen adımlar:
Erişkinlerde DEHB Tanısı için Klinik Görüşme ve Geçmişin Değerlendirilmesi
- Çocukluk Dönemi Belirtileri: DEHB, bir nörogelişimsel bozukluk olduğu için belirtiler çocukluk döneminde başlamış olmalıdır. Klinik görüşme sırasında bireyin çocukluk dönemindeki davranışları ve belirtileri hakkında bilgi alınması önemlidir.
- Erişkinlikte Belirtiler: Mevcut belirtilerin günlük yaşam, iş, aile ilişkileri ve sosyal yaşantı üzerindeki etkisi değerlendirmek şarttır.
- Aile Öyküsü: DEHB genetik bir bileşene sahip olduğundan, ailede benzer durumlar olup olmadığı da önemli bir noktadır.
- Psikiyatrik ve Tıbbi Geçmiş: Örneğin, anksiyete bozuklukları, depresyon, bipolar bozukluk ve tiroid beziyle veya şeker hastalığı ile ilgili sorunlar da kimi zaman benzer belirtilere yol açar. Bu nedenle ayrıntılı bir tıbbi ve psikiyatrik özgeçmiş sorgulaması uygundur.
Erişkinlerde DEHB Tanısı için Kullanılan Araçlar
Standart Değerlendirme Araçları
Değerlendirme sürecinde kullanılan standardize edilmiş ölçekler vardır:
- DSM-5 Kriterleri: DEHB tanısı için bireyin belirtilerinin DSM-5 kriterlerini karşılaması gerekir.
- Belirtilerin en az 6 ay boyunca devam etmesi.
- Belirtilerin en az iki farklı ortamda (örneğin, iş ve ev) görülmesi.
- Belirtilerin bireyin işlevselliğini önemli ölçüde etkilemesi.
- Değerlendirme Ölçekleri:
- Yetişkin DEHB Öz-Bildirim Ölçeği (ASRS).
- Conners Yetişkin DEHB Değerlendirme Ölçeği.
- Görev Tabanlı Testler: Bazı durumlarda dikkati ve dürtüselliği ölçen bilgisayarlı testler kullanılabilir (örneğin, CPT – Sürekli Performans Testi).
DSM-5 DEHB Tanı Ölçütleri
1.Dikkatsizlik: Gelişimsel düzeye uygun olmayan ve toplumsal ve okulla/işle ilgili etkinlikleri doğrudan olumsuz etkileyen, aşağıdaki altı yada daha çok belirti en az altı ay sürmektedir.
- Çoğu kez, ayrıntılara özen özen göstermez ya da okul çalışmalarında, işte ya da etkinlikler sırasında yanlışlar yapar.
- Çoğu kez, iş yaparken ya da oyun oynarken dikkatini sürdürmekte güçlük çeker.
- Çoğu kez, doğrudan kendisine doğru konuşulurken, dinlemiyor gibi görünür.
- Çoğu kez, verilen yönergeleri izlemez ve okluda verilen görevleri, sıradan günlük işleri ya da sorumlulukları tamamlayamaz.
- Çoğu kez, işleri ve etkinlikleri düzenlemekte güçlük çeker.
- Çoğu kez, sürekli zihinsel çaba gerektiren işlerden kaçınır, bu tür işleri sevmez ya da bu tür işlere girmek istemez.
- Çoğu kez, işi ya da etkinlikleri için gerekli nesneleri kaybeder.
- Çoğu kez, dış uyaranlarla dikkati kolaylıkla dağılır.
- Çoğu kez, günlük etkinliklerde unutkandır.
2.Aşırı hareketlilik ve dürtüsellik: Gelişimsel düzeye uygun olmayan ve toplumsal ve okulla/işle ilgili etkinlikleri doğrudan olumsuz etkileyen, aşağıdaki altı (ya da daha çok) belirti en az altı aydır sürmektedir.
- Çoğu kez, kıpırdanır ya da ayaklarını vurur ya da oturduğu yerde kıvranır.
- Çoğu kez, oturması beklendiği durumlarda oturduğu yerden kalkar.
- Çoğu kez, uygunsuz ortamlarda, ortalıkta koşturur durur ya da bir yerlere tırmanır. (Not: Yaşı ileri gençlerde ve erişkinlerde, kendini huzursuz hissetmekle sınırlı olabilir.)
- Çoğu kez, boş zaman etkinliklerine sessiz bir biçimde katılamaz ya da sessiz bir biçimde oynayamaz.
- Çoğu kez, “her an hareket halinde”dir, “motor takılmış” gibi davranır.
- Çoğu kez aşırı konuşur.
- Çoğu kez, sorulan soru tamamlanmadan yanıtını yapıştırır.
- Çoğu kez sırasını bekleyemez.
- Çoğu kez, başkalarının sözünü keser ya da araya girer.
Diğer Bozukluklarla Ayırıcı Tanı
Erişkinlerde DEHB belirtileri, çoğu zaman diğer psikiyatrik ve tıbbi durumlarla örtüşür. Bu nedenle ayırıcı tanı kritik öneme sahiptir:
- Anksiyete bozuklukları.
- Depresyon.
- Bipolar bozukluk.
- Obsesif-kompulsif bozukluk (OKB).
- Madde kullanımı bozuklukları.
- Tıbbi durumlar: Tiroit bozuklukları, uyku apnesi veya diğer nörolojik sorunlar.
Yakın Çevrenin Görüşü
Yakın arkadaşlar, aile üyeleri veya iş arkadaşları gibi bireyin günlük yaşamında gözlem yapan kişilerden bilgi alınması tanıya yardımcıdır. Bu kişiler belirtilerin sıklığı, şiddeti ve bireyin davranışları üzerindeki etkisi hakkında önemli bilgiler sağlar.
Erişkinlerde DEHB Tanısı ve İşlevsellik
DEHB’nin kişinin yaşam kalitesi üzerindeki etkisi ayrıntılı olarak değerlendirmek de önemlidir. Bu etkiler şu alanlardadır:
- İş ve mesleki performans.
- Sosyal ilişkiler ve aile bağları.
- Kişisel organizasyon, zaman yönetimi ve sorumluluklar.